اگر به شهرهای تاریخی ایران سفر کرده باشید، بازدید از بازار مسگران به احتمال زیاد از گزینه‌های پیشنهادی ساکنان آن شهر به شما است. بازار مسگرها در شیراز، اصفهان، یزد، کرمان و … از مکان‌های مورد علاقه اهالی هنر است. اینکه چرا بازاری تحت عنوان بازار مسگرها به صاحبان این صنعت و هنر اختصاص دارد را بایستی در تاریخچه این فلز جستجو کرد.
صنعت مسگری از هزاران سال پیش رونق ویژه‌ای در كشورمان داشته و وجود اشیاء مسی باستانی در موزه‌ها نیز تاییدی بر قدمت این هنر فاخر ایرانی است. امروزه نیز خرید ظروف مسی فیروزه‌کوب، میناکاری، مس و خاتم و … مورد استقبال بسیاری از افراد قرار گرفته است. در این مطلب به بررسی کاربرد این فلز در این حوزه پرداخته‌ایم.
کاربرد مس در هنر ایرانی
خواص منحصر‌به‌فرد و تطبیق‌پذیری عالی فلز مس، آن را به وسیله‌ای ایده‌آل برای خلق آثار هنری خیره‌کننده تبدیل نموده است. هنرمندان ایرانی از قرن‌ها پیش تا به امروز مجذوب این فلز بوده‌اند و از آن برای خلق آثار گسترده‌ای استفاده کرده‌اند.
پیشینه مسگری در ایران حداقل به پنج هزار سال پیش می‌رسد و ایرانیان نیز اولین فلزگران در این زمینه به شمار رفته‌اند. وجود معادن گسترده و دسترسی آسان به این فلز ذوق هنرمندان ایرانی را برای خلق آثار هنری خارق‌العاده تحریک کرد.
این هنرمندان که از آسیب‌پذیری ظروف سفالی خسته شده بودند، حالا به‌راحتی می‌توانستند اشیائی از جنس مس تولید کنند که عمر بالا و ماندگاری زیادی دارد، در برابر حرارت مقاوم است و دارای رنگی چشم‌گیر و نزدیک به طلا نیز هست. اینگونه بود که مس جایگاه برجسته خود برای قرون متمادی در صنایع هنری و مصنوعات تزئینی حفظ نمود.
البته کاربرد مس در هنر ایرانی به فراخور زمان فراز و نشیب‌هایی را به خود پذیرفته است که مهم‌ترین آن‌ها ظهور اسلام است. در دوران اسلامی و در پی مخالفت با اشرافی‌گری و ممنوعیت استفاده از طلا و نقره برای ساخت ظروف، روند استفاده از فلزاتی چون مس بیش از بیش افزایش یافت و اجرای تزئینات گوناگونی مثل مشبک‌كاری، قلم‌زنی، حکاكی، فلزكوبی، ترصیع و كنده‌كاری و… سبب پیشرفت چشمگیری در این هنر و صنعت شد كه اوج فلزكاری این دوران را می‌توان در دوره سلجوقیان و چند سده پس از آن، در عهد صفویه ملاحظه كرد.
استفاده از مس در عصر مدرنیته
در ادامه و با پیشرفت صنایع دستی، مس کاربردهای بیشتری پیدا نمود و برای ساخت ظروف، سماور، چراغدان و قوری، عودسوز و آینه‌ها به کار رفت. تلفیق مسگری با هنرهایی مانند جواهرنشانی، خاتم‌کاری، قلم‌زنی و فیروزه‌کوبی طبع هنری ایرانیان و توانمندی ایشان در صنعت را در سطوح بالاتری به نمایش گذاشت.
در عهد حاضر نیز، هنر مدرن آغوش خود را به روی کاربردهای این فلز باز کرده است، هنر مس و پرداز که توسط ترکیبی از دو صنایع دستی میناکاری و محصولات مس ساخته شده است، اگرچه یک هنر سنتی نیست؛ اما بسیاری از مردم را علاقه‌مند به خود نموده است.
کاربرد مس در صنایع دستی ایرانی
صنایع دستی مسی را می‌توان از پرطرفدارترین هنرهای دستی در سراسر جهان دانست که در زمینه‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرند. از آنجا که فلز مس در برابر سایش، چکش‌خواری و حرارت انعطاف‌پذیر است و قابلیت تورق و مفتول شدن را نیز دارد، تزیینات مختلفی نظیر مشبک‌کاری، قلم‌زنی، حکاکی و کنده‌کاری بر روی آن به خوبی قابل انجام بوده و به گزینه ایده‌آلی برای تولیدات مصنوعات هنری تبدیل شده است.
ظروف مسی، اولین و مهم‌ترین صنایع دستی مسی هستند که در انواع مختلفی مانند قابلمه، کتری، قهوه‌جوش، تابه، سینی، فنجان، پارچ و محصولات مختلف دیگر تولید می‌شوند. در دهه گذشته و با روشن شدن نقش مس در سلامت انسان، استفاده از ظروف مسی نیز گسترش پیدا کرده است.
ظروف مسی تزییناتی مانند گلدان، آئینه شمعدان، کشکول و … نیز از دیگر صنایع دستی مهمی هستند که امروزه مورد استقبال زیادی قرار گرفته و بازار زیادی برای فروش ایجاد کرده‌اند.
مهم‌ترین صنایع دستی مسی
مهم‌ترین صنایع دستی مسی در کشورمان شامل موارد زیر هستند:
- ظروف مسی میناکاری: میناکاری از هنرهای دستی پرطرفدار ایرانی است. صنعتگران ماهر با ایجاد طرح‌ها و نقوش سنتی مانند اسلیمی، ختایی، گل و مرغ و ترکیب آن‌ها بر روی ظروف مسی، صنایع دستی منحصربه‌فردی را تولید می‌کنند. صنایع دستی مسی میناکاری شده غالبا بر روی انواع بشقاب و گلدان طراحی و تولید می‌شوند که برای تزیینات و هدیه دادن بسیار مناسب هستند.
- ظروف مسی فیروزه‌کوب: فیروزه‌کوبی بر روی مس، با قرار دادن سنگ‌های فیروزه به‌حالت موزاییکی بر روی سطوح مسی ایجاد می‌شود. هنر فیروزه‌کوبی به‌دلیل زیبایی و ارزش هنری بالای خود، مورد توجه بسیاری از گردشگران و علاقه‌مندان صنایع دستی قرار گرفته است. استفاده از ظروف مسی فیروزه‌کوب می‌‌تواند هر فضایی را شیک و لوکس جلوه دهد. محصولات فیروزه‌کوبی دارای تنوع زیادی هستند.
- ظروف مسی خاتم‌کاری: خاتم گونه‌ای از صنایع دستی ایرانی است که در آن اشکال هنری زیبا بر روی سطوح مسی، ترکیبی منحصر به فرد را ایجاد می‌کند. به‌دلیل ماهیت انعطاف‌پذیر فلز مس، خاتم‌کاری بر روی ظروف مسی بیشتر از دیگر فلزات انجام می‌شود که این موضوع موجب تنوع زیاد محصولات خاتم شده است. ظروف مسی خاتم‌کاری شده دارای ماندگاری بسیار زیادی هستند و در صورت نگهداری صحیح، تا سالیان متمادی همان کیفیت روز نخست خود را حفظ خواهند نمود.
مزایا و فواید استفاده از مس در صنایع هنری
اولین فایده استفاده از مس در مصنوعات هنری، دسترسی هنرمند به رنگ‌های متنوعی برای ساخت آثار خود است. در اثر ترکیب مس با دیگر مواد و حتی در حین فرآیند تولید یک آلیاژ مس، رنگ‌های متنوعی (از زرد کم‌رمق گرفته تا قهوه‌ای سیر، سبز روشن و سبز سرکه‌ای) ایجاد می‌شوند که می‌توان مس و فرآورده‌هایش را از این حیث به یک جعبه مداد رنگی تشبیه کرد.
همچنین با به کار بردن فرآیندهای شیمیایی مخصوصی، ایجاد رنگ به صورت رنگین‌کمانی و یا بافت رنگ نیز امکانپذیر است. به همین دلیل بسیاری از نقاشان باستانی برای خلق آثار خود از رنگدانه‌های مسی استفاده می‌کردند.
آلیاژسازی از مس نیز به وسیله ترکیب آن با دیگر مواد، خواص مختلفی را برای این فلز ایجاد نموده که از این نظر مس را به گزینه‌ای ایده‌آل برای مصارف هنری تبدیل کرده است. چرا که برخی شکل‌های سخت یا روش‌های ساخت خاص، تنها بر روی ماده‌ای امکانپذیر است که ضمن داشتن خاصیت چکش‌خواری و فرم‌پذیری، حالت مقاومت و شکل بنیادی خود را هم حفظ نماید.
همچنین از آنجایی که مس یک فلز نرم (2.5 تا 3 در جدول سختی موس) است، برای حکاکی و ایجاد نقوش دائمی به فشار زیادی نیاز ندارد. از این رو این فلز به گزینه مناسبی برای خلق آثار هنری از طریق حکاکی تبدیل شده است.
مزیت دیگر مس این است که این فلز زنگ نمی‌زند؛ در عوض، این فلز با گذشت زمان یک پتینه مایل به سبز به نام اکسید مس تولید می‌کند. در حالی که زنگ‌زدگی فلزات را تخریب کرده، اکسیداسیون مس به یک عنصر محافظ تبدیل می‌شود و آن را از خوردگی در امان نگه می‌دارد. به همین دلیل است که امروزه آثار باستانی مسی در موزه‌ها با کمترین تخریب و بدون نیاز به مرمت به شکل سالمی باقی مانده‌اند.
حجم بازار مس در صنایع هنری
صنایع دستی ایران از معروف‌ترین و شناخته‌شده‌ترین صنایع دستی جهان به شمار می‌روند که این موضوع منجر به تسهیل بازاریابی این محصولات شده است. اگر می‌خواهید اعتبار صنایع دستی ایران را در جهان بدانید، بد نیست بدانید که از حدود 602 شاخه مختلف صنایع دستی ثبت شده در جهان، بیش از 300 مورد آن در ایران تولید می‌شود.
محصولات مسی از بهترین و فوق العاده‌ترین محصولات برای صادرات به خارج از کشور هستند. در این دسته‌بندی می‌توان ظروف مسی، میناکاری روی مس، خاتم‌کاری روی مس، فیروزه‌کوبی روی مس و دیگر موارد را قرار داد. این نوع صادرات، بطور اختصاصی در دسته صادرات صنایع دستی اصفهان قرار گرفته است که کشورهای اروپایی و عربی بسیاری خواهان آن هستند. صادرات صنایع دستی شهر اصفهان به این کشورها در سال بسیار بالا است و حتی شیوع کرونا هم نتوانسته ضربه سنگینی به آن وارد نماید.
با توجه به قیمت فلز مس در ایران، ورود به این حوزه و کسب درآمد ارزی از این حوزه، انتخاب پرسودی است. همچنین امروزه وب سایت‌های فروش آنلاین بسیاری مانند Etsy، ArtFire، Folksy و Handmade Artists ’Shop برای عرضه جهانی صنایع دستی پدید آمده‌اند که مسیر رسیدن به این صنایع را برای همه مردم جهان هموار کرده است.
جمع‌بندی
مس و آلیاژهای آن در طول اعصار برای کارهای هنری مورد استفاده قرار گرفته است. به دلیل خواص فیزیکی منحصر به فرد این فلز، می‌توان آن را به شکل‌ها، طرح‌ها و ساختارهای مختلف در هر اندازه دستکاری کرد. از آنجا که مسگری یکی از کهن‌ترین صنایع دستی ایران است، اشیا و ظروف مسی ایرانی از ظرافت، اعتبار و زیبایی جهانی برخوردار هستند.
دیدگاهتان را بنویسید