مفتول ارت مسی و چاه ارت، ستون فقرات ایمنی در هر سیستم الکتریکی هستند. این سیستم، به عنوان یک سپر محافظ، در برابر خطرات جانی و مالی ناشی از جریانهای ناخواسته، صاعقه و اتصال کوتاه عمل میکند. در این مقاله، به بررسی جامع مفتول ارت مسی، چاه ارت، مقطع مناسب، انواع اتصالات و چالشهای مهمی مانند خوردگی میپردازیم.
چرا سیستم ارتینگ حیاتی است؟
سیستم ارتینگ (Grounding System) یا زمین حفاظتی، یک مسیر امن برای تخلیه جریانهای اضافی و ناخواسته به زمین فراهم میکند. این جریانها میتوانند به دلایل مختلفی مانند نقص در عایقبندی تجهیزات، صاعقه، یا خطاهای انسانی ایجاد شوند. بدون یک سیستم ارتینگ کارآمد، این جریانها میتوانند باعث:
- برقگرفتگی و خطرات جانی: جریانهای سرگردان میتوانند از طریق بدن انسان عبور کرده و منجر به مرگ شوند.
- آسیب به تجهیزات الکتریکی: ولتاژهای بالا و ناگهانی میتوانند به تجهیزات حساس مانند کامپیوترها، سرورها و دستگاههای صنعتی آسیب جدی وارد کنند.
- آتشسوزی: گرمای ناشی از جریانهای اتصال کوتاه میتواند منجر به آتشسوزی در سیمکشی و تجهیزات شود.
مفتول ارت مسی به دلیل رسانایی الکتریکی بالا، مقاومت در برابر خوردگی و انعطافپذیری، بهترین گزینه برای استفاده در سیستمهای ارتینگ است.
انواع مفتول ارت مسی: مقطع و کاربرد
مقطع (ضخامت) مفتول ارت، یک عامل تعیینکننده در کارایی سیستم ارتینگ است. انتخاب مقطع نامناسب میتواند سیستم را در برابر جریانهای بالا آسیبپذیر کند. مقطع مفتول معمولاً بر حسب میلیمتر مربع (mm²) بیان میشود و با توجه به نوع کاربری و میزان جریان احتمالی تعیین میگردد.
- مقطع کم (مثلاً ۶ تا ۱۶ میلیمتر مربع): برای کاربردهای خانگی و اداری کوچک مناسب است.
- مقطع متوسط (مثلاً ۲۵ تا ۵۰ میلیمتر مربع): برای ساختمانهای بزرگتر، مجتمعهای تجاری و کارگاههای کوچک استفاده میشود.
- مقطع بالا (مثلاً ۷۰ میلیمتر مربع و بالاتر): برای صنایع سنگین، پستهای برق، دکلهای مخابراتی و مکانهایی که با جریانهای بسیار بالا سروکار دارند، ضروری است.
نکته مهم: انتخاب مقطع مفتول باید با دقت و بر اساس محاسبات مهندسی و استانداردهای ملی و بینالمللی (مانند IEC 60364) صورت گیرد.

چاه ارت: اجزا و ساختار
چاه ارت (Grounding Pit)، هسته اصلی سیستم ارتینگ است که وظیفه تخلیه جریان به زمین را بر عهده دارد. ساختار یک چاه ارت استاندارد شامل اجزای زیر است:
- الکترود ارت (میله یا صفحه مسی): اصلیترین جزء چاه ارت که در عمق زمین قرار میگیرد. صفحه مسی به دلیل سطح تماس بیشتر با خاک، کارایی بهتری در کاهش مقاومت زمین دارد.
- بنتونیت یا مواد کاهنده مقاومت زمین: موادی مانند بنتونیت، نمک و زغال، به دلیل جذب رطوبت و افزایش رسانایی، مقاومت الکتریکی خاک را کاهش میدهند و تخلیه جریان را تسهیل میکنند.
- حوضچه (جعبه بازدید): یک محفظه کوچک در بالای چاه که امکان بازدید، اندازهگیری و نگهداری سیستم ارت را فراهم میکند.
اتصالات در سیستم ارتینگ: از ترمیمی تا جوش احتراقی
اتصالات مناسب و ایمن، تضمینکننده عملکرد صحیح سیستم ارتینگ هستند. هرگونه نقص در اتصالات میتواند مقاومت سیستم را افزایش داده و آن را بیاثر کند.
- اتصالات مکانیکی (بستها و ترمینالها): این اتصالات برای اتصال مفتول به میله، صفحه یا سایر تجهیزات استفاده میشوند. این روش ساده و سریع است، اما در طول زمان ممکن است بر اثر شل شدن یا اکسیداسیون، مقاومت آنها افزایش یابد.
- اتصالات جوش احتراقی (کادولد): جوش کادولد (Cadweld)، بهترین روش اتصال در سیستم ارتینگ است. این روش، با استفاده از پودر مخصوص (شامل اکسید مس و آلومینیوم)، یک اتصال مولکولی بین دو قطعه مسی ایجاد میکند که دارای مقاومت بسیار پایین و استحکام مکانیکی فوقالعاده بالاست. این اتصال در برابر خوردگی و عوامل محیطی مقاوم است و در طول زمان دچار افزایش مقاومت نمیشود.
خوردگی در سیستم ارتینگ: یک تهدید خاموش
خوردگی، دشمن اصلی سیستم ارتینگ است. اکسیداسیون و خوردگی شیمیایی میتواند سطح مقطع مفتول و اتصالات را کاهش داده، مقاومت سیستم را به شدت افزایش دهد و عملاً آن را بیاثر کند.
- خوردگی گالوانیک: زمانی رخ میدهد که دو فلز غیر مشابه (مثلاً مس و فولاد) در حضور یک الکترولیت (خاک مرطوب) به هم متصل شوند. این واکنش باعث خوردگی فلز با پتانسیل الکتریکی پایینتر (مثلاً فولاد) میشود.
- اکسیداسیون: تماس مستقیم مس با هوا و رطوبت باعث ایجاد لایهای از اکسید مس (زنگار) میشود که رسانایی آن را کاهش میدهد.
راهکارهای پیشگیری از خوردگی:
- استفاده از مفتول و تجهیزات مسی با خلوص بالا: مس با خلوص بالا، مقاومت بیشتری در برابر خوردگی دارد.
- استفاده از اتصالات جوش احتراقی: این اتصالات، یکپارچگی الکتریکی را تضمین کرده و از خوردگی در نقاط اتصال جلوگیری میکنند.
- استفاده از مواد پرکننده مناسب: بنتونیت و سایر مواد کاهنده، با ایجاد یک محیط پایدار در اطراف الکترود، از تماس مستقیم آن با خاک اسیدی یا خورنده جلوگیری میکنند.
- پوششدهی: استفاده از روکشهای ضدخوردگی یا نوارهای محافظ میتواند عمر مفتول و اتصالات را افزایش دهد.

جمعبندی
همانطور که در این مقاله بررسی شد، سیستم ارتینگ و به ویژه مفتول ارت مسی و چاه ارت، بیش از یک الزام قانونی یا یک هزینه اضافی، یک سرمایهگذاری حیاتی برای حفظ جان انسانها، حفاظت از تجهیزات گرانقیمت و جلوگیری از خسارات مالی جبرانناپذیر هستند. نادیده گرفتن اهمیت این سیستم یا اجرای نادرست آن، میتواند عواقب فاجعهباری به دنبال داشته باشد.
انتخاب مقطع مناسب مفتول ارت مسی اولین گام در طراحی یک سیستم ارتینگ کارآمد است. مقطع مفتول باید با دقت و بر اساس میزان جریان احتمالی و استانداردهای مهندسی تعیین شود. استفاده از مفتول با مقطع کمتر از حد نیاز، همانند بستن یک کمربند ایمنی ضعیف است که در لحظه تصادف هیچ کارایی نخواهد داشت.
اما وجود مفتول به تنهایی کافی نیست. اتصالات در سیستم ارتینگ، نقشی حیاتی ایفا میکنند و به مثابه رگهای حیاتی یک سیستم عمل میکنند. در این میان، جوش احتراقی (کادولد) به عنوان یک روش برتر و مطمئن، بر اتصالات مکانیکی ارجحیت دارد. جوش کادولد با ایجاد یک اتصال مولکولی بین دو قطعه مسی، تضمین میکند که مقاومت در نقطه اتصال به صفر نزدیک باشد و در برابر عوامل محیطی مانند لرزش، رطوبت و خوردگی، مقاومت کامل داشته باشد. یک اتصال ضعیف، حتی در بهترین سیستم، میتواند منجر به افزایش مقاومت و اختلال در عملکرد شود.
در نهایت، چالش خوردگی، یک تهدید خاموش و جدی است که میتواند به مرور زمان، یک سیستم ارتینگ ایدهآل را بیاثر کند. خوردگی گالوانیک و اکسیداسیون، سطح مقطع رسانا را کاهش داده و مقاومت سیستم را به شدت بالا میبرد. برای مقابله با این پدیده، استفاده از مواد با کیفیت بالا، اجرای صحیح و اصولی اتصالات و بهکارگیری مواد کاهنده مقاومت خاک ضروری است. بازرسیهای دورهای و نگهداری منظم نیز میتوانند از بروز مشکلات جدی جلوگیری کنند.
در یک کلام، مفتول ارت مسی، چاه ارت، مقطع صحیح، اتصالات جوش احتراقی و توجه به خوردگی، پنج ستون اصلی یک سیستم ارتینگ ایمن و پایدار هستند. نادیده گرفتن هر یک از این عوامل، میتواند این زنجیره ایمنی را شکسته و شما را در معرض خطرات جدی قرار دهد. بنابراین، با اتخاذ رویکردی هوشمندانه و مهندسیشده، از ایمنی خود و محیط اطرافتان محافظت کنید.